هیسترکتومی به عمل خارج کردن رحم در زنان گفته میشود. گاهی اوقات برای درمان برخی از بیماریها هیچ راه حلی برای پزشک باقی نمی ماند، مگر اینکه رحم و در بعضی موارد تخمدان را خارج کند. در این مقاله به بررسی هیسترکتومی، روشهای انجام آن، مراقبتهای بعد از عمل و عوارض و خطرات عمل هیسترکتومی میپردازیم.
دلایل انجام جراحی هیسترکتومی
- فیبرومهای رحمی که در واقع تودههای غیر سرطانی در دیواره رحم هستند و در برخی زنان میتوانند موجب درد یا خونریزی شدید قاعدگی شوند.
- خونریزی شدید قاعدگی یا غیر معمول: تغییر میزان هورمونها، عفونت، سرطان یا فیبرومها میتوانند منجر به خون ریزی ادامه دار و شدید شوند (آشنایی با علت ایجاد فیبروم).
- افتادگی رحم: افتادگی رحم که در واقع لغزیدن رحم از جای معمول به درون واژن است و بیشتر در میان زنان دارای چندین زایمان طبیعی رایج است و همچنین ممکن است پس از یائسگی یا به دلیل چاقی رخ دهد.
- اندومتریوز: این بیماری هنگامی رخ میدهد که بافت رحم بیرون از رحم و بر روی تخمدانها رشد میکند و میتواند موجب درد شدید و خون ریزی و لکه بینی بین دو پریود شود.
- آدنومیوز:در بیماری آدنومیوز بافت رحم درون دیواره رحم شروع به رشد میکند و میتواند موجب ضخیم شدن دیواره رحم و درد و خونریزی شدید شود.
- سرطان: سرطان رحم، سرطان تخمدان یا سرطان دهانه رحم. اگر یکی از نواحی تخمدان، رحم، آندومتر یا دهانه رحم دچار سرطان شده باشد، هیسترکتومی معمولا بهترین گزینه درمانی است.
آماده شدن برای عمل هیسترکتومی
پزشک باید قبل از اقدام به هیسترکتومی، در مورد خطرات و عوارض آن با بیمار صحبت کند و هر گونه گزینههای جایگزین عمل هیسترکتومی را مورد بحث و بررسی قرار دهد. معاینه کامل فیزیکی شامل انجام آزمایش خون قبل از عمل ضروری است. در برخی از موارد، مطالعات تصویربرداری (مانند سونوگرافی، سی تی اسکن یا ام آر آی) قبل از عمل انجام خواهد شد. در صورت لزوم، ممکن است بیوپسی آندومتر (نمونه برداری از بافت داخل رحم) برای تشخیص سرطان یا وضعیت پیش سرطانی بافت رحم انجام شود. ناشتایی قبل از عمل بسته به نوع روش انتخاب شده و نوع بیهوشی ممکن است ضروری باشد. در این مورد حتما با پزشک خود مشورت کنید.
انواع روشهای هیسترکتومی
تمام روشهای هیسترکتومی در اتاق عمل بیمارستان تحت بیحسی موضعی یا بیهوشی انجام میشوند. از روشهای مختلفی در هیسترکتومی استفاده میشود. ایجاد برشهای جراحی استاندارد در برخی از این روشها ضروری است. در حالی که روشهای دیگر مثل جراحی میومکتومی عمدتا از طریق لاپاراسکوپی همراه با برشهای کوچک شکمی برای قرار دادن لاپاروسکوپ و سایر ابزارهای جراحی انجام میشوند.
1) هیسترکتومی کامل شکمی
در این روش هیسترکتومی برش اصلی روی شکم زده میشود. در این روش، رحم و دهانه رحم از طریق ایجاد یک برش شکمی به طول 6 تا 8 اینچ خارج میشوند.
2) هیسترکتومی سوپرا سرویکال یا ساب توتال
در این روش جراحی رحم برداشته میشود اما دهانه رحم دست نخورده باقی میماند. میتوان این عمل را به روش لاپاروسکوپی یا از طریق برشهای جراحی استاندارد انجام داد.
3) هیسترکتومی رادیکال (گسترده)
این روش همانطور که از اسم آن هم پیداست منطقه گستردهتری را نسبت به روشهای مشابه پوشش میدهد. هیسترکتومی رادیکال در معالجه سرطان مورد استفاده قرار میگیرد و در طی آن، برخی از بافتهای اطراف رحم خارج میشوند. این کار معمولاً از طریق برش شکمی انجام میشود، اما میتوان آن را با روشهای لاپاراسکوپی یا لاپاروسکوپی به کمک ربات نیز انجام داد.
4) هیسترکتومی واژینال
در عمل هیسترکتومی واژینال، رحم و دهانه رحم از طریق ایجاد برش در بخش فوقانی واژن برداشته میشوند. در بسیاری موارد، لولهها و تخمدانها را نیز میتوان از طریق واژن خارج کرد.
5) هیسترکتومی لاپاروسکوپی
در طی این عمل، رحم با تکنیکهای لاپاروسکوپی خارج میشود. در این روش، چندین برش بسیار کوچک در زیر ناحیه ناف برای قرار دادن لاپاروسکوپ و ابزارهای جراحی ایجاد میشود. حفره شکمی با یک گاز (معمولاً دی اکسید کربن) پُر میشود تا جراح بتواند اندامهای شکمی را بهتر و واضحتر ببیند. سپس رحم به صورت واژینالی یا از طریق برشهای کوچک شکمی خارج میشود. هیسترکتومی به روش لاپاروسکوپی نسبت به روشهای دیگر عوارض بسیار کمتری بعد از عمل خواهد داشت.
6) هیسترکتومی واژینال به کمک لاپاروسکوپی
این روش همان روش هیسترکتومی واژینال است که این بار با کمک تکنیکهای لاپاراسکوپی انجام میشود.
7) اوفورکتومی
این روش عمل جراحی برداشتن یک یا هر دو تخمدان در زنان است. اوفورکتومی به روش جراحی گفته میشود که در آن هدف حذف تخمدانها و لولههای فالوپ است. این روش ممکن است همزمان با هیسترکتومی انجام شود.
بیشتر بخوانید: عمل کیست تخمدان
عوارض عمل هیسترکتومی
1) عوارض عمل هیسترکتومی شکمی
هیسترکتومی شکمی در زمانی انجام میشود که چسبندگی وجود دارد یا رحم بسیار بزرگ است. با این وجود هیسترکتومی شکمی عوارض بیشتری نسبت به روش هیسترکتومی واژینال یا هیسترکتومی لاپاراسکوپیک دارد که از جمله این عوارض میتوان به عفونت، خونریزی، لخته شدن خون و آسیب به بافتها و اعصاب اشاره کرد. هیسترکتومی شکمی معمولا نیازمند به زمان بستری بیشتری در بیمارستان است و زمان بهبود طولانی تری به نسبت هیسترکتومی واژینال یا هیسترکتومی لاپاراسکوپیک نیاز دارد.
2) عوارض عمل هیسترکتومی لاپاراسکوپیک
در مقایسه با هیسترکتومی شکمی، جراحی هیسترکتومی لاپاراسکوپیک درد کمتر، خطر ابتلا به عفونت کمتر و مدت لازم برای بستری در بیمارستان کمتری دارد. میتوانید به فعالیتهای روزمرهتان سریع تر بازگردید. از جمله عوارض هیسترکتومی لاپاراسکوپیک میتوان به طولانیتر بودن مدت جراحی به نسبت هیسترکتومی شکمی یا هیسترکتومی واژینال اشاره کرد. هچنین احتمال آسیب به مجاری ادراری و دیگر اندامها در این جراحی وجود دارد.
3) عوارض عمل هیسترکتومی واژینال
هیسترکتومی واژینال به نسبت هیسترکتومی شکمی یا هیسترکتومی لاپاراسکوپیک عوارض کمتری دارد. زمان بهبودی به نسبت روش هیسترکتومی شکمی کمتر است و اولین گزینه انتخابی برای انجام هیسترکتومی است.
بیشتر بخوانید: جراحی افتادگی رحم
مراقبتهای بعد از عمل هیسترکتومی
مراقبتهای بعد از عمل هیسترکتومی در هر فردی متفاوت است، این موضوع در درجه اول به این بستگی دارد که برای درمان شما از کدام روش هیسترکتومی استفاده شده است. همچنین اینکه چه میزان از اندامهای درونی شما نیاز به خارج کردن داشته باشند، در مراقبتهای بعد از عمل مهم هستند.
به عنوان مثال، فردی که بخشی از رحمش به کمک لاپاروسکوپی برای درمان خونریزی مزمن خارج شده است، حتما زودتر از بیمارانی بهبود مییابد که از روش مرسوم هیسترکتومی برای درمان سرطان تخمدان و سرطان رحم استفاده کرده اند. زیرا در حالت دوم انجام جراحی دشوارتر است و شرایط سخت باعث خستگی، درد و استرس روحی و جسمی قابل توجهی میشوند.
اکثر بیماران هیسترکتومی در عرض 48 ساعت پس از جراحی با تجویز داروی تسکین دهنده درد به خانه باز میگردند. بیمارانی که عمل لاپاروسکوپی انجام دادهاند، قادرند فعالیتهای خود را در عرض دو هفته پس از عمل جراحی از سر گیرند. در صورت انجام عمل جراحیِ باز با برشهای بزرگتر، بیماران برای بهبودی به شش تا هشت هفته نیاز دارند و به دلیل برشهای بزرگتر با محدودیت‌های بیشتری مواجه میشوند. این بیماران حداقل شش هفته پس از عمل نباید اشیای سنگین را بلند کنند.
صرف نظر از نوع هیسترکتومی، بیماران باید حداقل شش هفته پس از عمل از ورود به وان و شنا کردن خودداری کنند. علاوه بر این انتظار میرود که ترشحات اندکی در طی دوره نقاهت خارج شوند، اما خونریزی سنگین وترشحات چرکی غیر قابل توضیح باید فوراً به اطلاع پزشکتان برسد.
بیشتر زنان پس از شش یا هشت هفته قادر به برقراری رابطه جنسی بدون درد خواهند بود. البته در مورد مناسبترین زمان برقراری رابطه جنسی باید با جراح خود مشورت کنید.
رابطه جنسی پس از عمل هیسترکتومی
بیشتر زنان نگران اثرات طولانی مدت عمل هیسترکتومی بر زندگی جنسی خود هستند. با وجود این که هر فرد متفاوت از بقیه است، عمل هیسترکتومی همیشه به تغییرات عمده در تحریک جنسی یا توانایی لذت بردن از رابطه جنسی منجر نمیشود.
جراحان پیشنهاد میکنند که حداقل شش تا هشت هفته صبر کنید و سپس به فعالیت جنسی خود بازگردید. بعد از این مدت باید بدون درد یا ناراحتی قادر به برقراری رابطه جنسی باشید. اغلب زنان در طی هفته‌های اول بهبودی احساس خستگی میکنند، اما با افزایش انرژی، علاقه به برقراری رابطه جنسی بیشتر میشود.
فعالیت جنسی بعد از عمل هیسترکتومی به طور گسترده مورد بررسی قرار گرفته است و بیشتر زنانی که زندگی جنسی سالمی دارند، به سطح عادی فعالیتهای جنسی خود برمیگردند. در بعضی از زنان هم مشاهده شده است که علاقه آنها به رابطه جنسی بعد از عمل هیسترکتومی افزایش یافته است، مخصوصا افرادی که نگران بارداری یا دردهای مزمن لگنی خود هستند.
تفاوتهایی در بین انواع جراحیهای هیسترکتومی وجود دارد. در تحقیقی مشخص شد زنانی که عمل هیسترکتومی انجام داده اند اما دهانه رحم آنها خارج نشده است، در طول مقاربت جنسی بیشتر به ارگاسم میرسند زیرا دهانه رحم در ارگاسمهای واژینال نقش دارد. این مطالعه همچنین نشان داد که توانایی رسیدن به ارگاسم کلیتورال یا ارگاسم خارجی در اثر جراحی تغییر نخواهد کرد، صرف نظر از اینکه دهانه رحم در بدن باقی مانده است یا خیر.
برخی از بیماران بعد از عمل هیسترکتومی، احساس کمبود یا افسردگی را تجربه میکنند و برخی از آنها یائسه میشوند و در نتیجه، تحریک جنسی آنها کاهش مییابد. اگر این علائم به طور مؤثر درمان شوند، بیمار میتواند انتظار داشته باشد که زندگی جنسی فعالی را تجربه کند. ممکن است عمل هیسترکتومی باعث خشکی واژن شود، در این صورت برای داشتن یک رابطه جنسی بدون درد باید از روان کننده استفاده کنید.
