ناباروری
ناباروری به معنای ناتوانی در تولیدمثل پس از یک سال (یا شش ماه برای زنان با سن 35 سال یا بالاتر) تلاش برای باردارشدن است. زنانی که توانایی باردار شدن را دارند، اما نمیتوانند بارداریشان را تا پایان حفظ کنند نیز احتمالاً نابارور هستند. بر اساس آمار مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریها، حدود ۱۰ درصد از زنان (6.1 میلیون) 15 تا 44 ساله در ایالاتمتحده در باردار شدن یا حفظ بارداری دچار مشکل هستند.
ناباروری چیست؟
ناباروری به معنای ناتوانی در تولیدمثل پس از یک سال (یا شش ماه برای زنان با سن 35 سال یا بالاتر) تلاش برای این کار است. زنانی که توانایی باردار شدن را دارند، اما نمیتوانند بارداریشان را تا پایان حفظ کنند نیز احتمالاً نابارور هستند. بارداری نتیجهی فرایند پیچیدهای است که گامهای متعددی دارد. برای باردار شدن باید:
- در بدن زن، یک تخمک از تخمدانها آزاد شود (تخمکگذاری).
- تخمک باید از طریق لولهی فالوپ به سمت رحم حرکت کند.
- اسپرم مرد باید در طول مسیر خود را به تخمک برساند (بارورسازی).
- تخمک بارور شده باید به دیوارهی رحم بچسبد (لانهگزینی ).
در صورت وجود مشکل در هر یک از این مراحل، احتمال بروز ناباروری وجود خواهد داشت.
آیا ناباروری مشکل رایجی است؟
بله. بر اساس آمار مرکز کنترل و پیگیری از بیماریها، حدود ۱۰ درصد از زنان (6.1 میلیون) 15 تا 44 ساله در ایالاتمتحده در باردار شدن یا حفظ بارداری دچار مشکل هستند.
آیا مشکل ناباروری فقط مربوط به زنان است؟
خیر. ناباروری همیشه مربوط به زنان نیست. هم زنان و هم مردان ممکن است دچار مشکلاتی در زمینهی ناباروری باشند. حدود یک سوم از موارد ناباروری به مشکلات زنان مربوط میشود. یک سوم دیگر به مشکلات مردان و یک سوم باقیمانده به ترکیبی از مشکلات زن و مرد در زمینهی باروری یا مشکلات ناشناخته مربوط میشود.
چه عواملی باعث بروز ناباروری در مردان میشود؟
مهمترین دلایل ناباروری مردان عبارتاند از:
- مشکلی به نام واریکوسل. این مشکل زمانی رخ میدهد که رگهای موجود بر روی بیضه (یا بیضههای) مرد بیشازحد بزرگ باشند. این مشکل باعث گرم شدن بیضه میشود. این گرما میتواند تعداد اسپرمها را کاهش داده یا شکل آن را تغییر دهد.
- دیگر عواملی که باعث کاهش تولید یا عدم تولید اسپرم میشوند.
- حرکات اسپرم. این مورد احتمالاً متأثر از شکل اسپرم است. گاهی اوقات، آسیب دستگاه تولیدمثل باعث جلوگیری از حرکت اسپرم در این دستگاه میشود.
گاهی اوقات، مرد دچار مشکلات ژنتیکی و ذاتی است که اسپرمهایش را تحت تأثیر قرار میدهند. در دیگر مواقع، مشکلات به دلیل بیماری یا آسیب در طول زندگی به وجود میآیند. برای مثال، فیبروز سیستیک اغلب باعث بروز ناباروری در مردان میشود.
چه عواملی خطر ناباروری مردان را افزایش میدهند؟
اسپرم مرد تحت تأثیر وضعیت سلامت کلی و سبک زندگی او قرار دارد. برخی از مواردی که ممکن است سلامت یا تعداد اسپرم را کاهش دهند عبارتاند از:
- مصرف شدید الکل.
- مواد مخدر
- مصرف سیگار
- سن
- سموم محیطی مانند حشرهکشها و سرب
- بیماریهایی مانند اوریون و بیماریهای کلیه یا مشکلات هورمونی
- دارو
- پرتودرمانی یا شیمیدرمانی برای سرطان
چه عواملی باعث ناباروری زنان میشود؟
اکثر موارد ناباروری در زنان به مشکل در تخمکگذاری مربوط میشوند. بدون تخمکگذاری، تخمکی وجود ندارد که بارور شود. پریود نشدن یا پریود نامنظم از علائم نشاندهندهی وجود مشکل در تخمکگذاری هستند. مشکلات مربوط به تخمکگذاری اغلب به دلیل سندرم تخمدان پلیکیستیک به وجود میآیند. سندرم تخمدان پلیکیستیک نوعی عدم توازن هورمونی است که تخمکگذاری عادی را مختل میکند. این سندرم شایعترین علت ناباروری در زنان است.
نارسایی زودرس تخمدانها یکی دیگر از مشکلات تخمکگذاری است. این مشکل زمانی رخ میدهد که کارکرد طبیعی تخمدانهای زن قبل از سن 40 سالگی متوقف شود.
دیگر علل کمتر رایج ناباروری در زنان عبارتند از:
- انسداد لولهي فالوپ به دلیل بیماری التهابی لگن، آندومتریوز یا جراحی به دلیل حاملگی خارج از رحم.
- مشکلات ساختاری رحم
- فیبروم رحم که شامل رشد بیشازاندازه و غیر سرطانی بافت و عضلات دیوارهی رحم است.
چه عواملی خطر ناباروری زنان را افزایش میدهند؟
عوامل زیادی میتوانند توانایی باروری زنان را کاهش دهند. این عوامل شامل موارد زیر میشوند:
- سن
- سیگار کشیدن
- مصرف شدید الکل.
- استرس
- رژیم غذایی نامناسب
- ورزش حرفهای
- اضافهوزن یا لاغری شدید
- بیماریهای آمیزشی
- بیماریها و اختلالاتی که باعث تغییر سطح هورمونها میشود مانند سندرم تخمدان پلیکیستیک و نارسایی زودرس تخمدان
سن چه تأثیری بر توانایی باروری زنان دارد؟
بسیاری از زنان برای بچهدار شدن تا دههی چهارم و پنجم زندگیشان صبر میکنند (سن 30 تا 50). در واقع، امروزه حدود ۲۰ درصد از زنان در ایالاتمتحده اولین فرزندشان را پس از 35 سالگی به دنیا میآورند. بنابراین، سن یکی از دلایل اصلی و رو به افزایش مشکلات ناباروری است. در حدود یک سوم از زوجهایی که سن زن بالاتر از 35 سال است مشکلات باروری بروز میکند. افزایش سن بنا به دلایل زیر توانایی زن برای بچهدار شدن را کاهش میدهد:
- کاهش توانایی تخمدانها برای آزادسازی تخمک
- کاهش تعداد تخمکها
- سالم نبودن تخمکها
- احتمال ابتلا به بیماریهای که باعث مشکلات باروری میشوند.
- افزایش احتمال سقط جنین
قبل از مراجعه به پزشک و احتمال وجود مشکل در باروری زن، چه مدت باید برای بچهدار شدن تلاش کرد؟
اکثر متخصصان پیشنهاد میکنند که قبل از مراجعه به پزشک باید حداقل یک سال برای باردار شدن تلاش کرد. زنانی که سنشان بالاتر از 35 سال است باید پس از 6 ماه سعی در باردار شدن به پزشک مراجعه کنند. شانس بچهدار شدن پس از سن 30 سالگی هر سال به شکل چشمگیری کاهش مییابد. برخی از مشکلات نیز باعث افزایش خطر ناباروری میشوند. بنابراین، زنان در صورت داشتن مشکلات زیر باید با پزشکشان مشورت کنند:
- قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی
- قاعدگیهای دردناک
- آندومتریوز
- بیماری التهابی لگن
- بیش از یک سقط
بهتر است زنانی که قصد باردار شدن دارند قبل از اقدام برای بارداری با پزشک مشورت کنند. پزشک میتواند به شما کمک کند بدنتان را برای داشتن نوزادی سالم آماده کنید. علاوه بر این، پزشک به سؤالات شما در مورد بارداری پاسخ داده و نکاتی را درمورد بارداری به شما خواهد گفت.
پزشکان از کجا متوجه میشوند که زن یا شوهر دچار مشکلات باروری هستند؟
پزشک چکاپ ناباروری را انجام خواهد داد. این چکاپ شامل معاینهی جسمانی، بررسی تاریخچهی سلامت جسمی
و جنسی هر دو طرف میشوند. گاهی اوقات، این موارد مشکل ناباروری را مشخص میکنند. بااینحال، در بیشتر موارد پزشک باید تستهای بیشتری انجام دهد. برای مردان، پزشک معمولاً کار را با بررسی مایع منی آغاز میکند. شکل، تعداد و حرکات اسپرم بررسی میشود. گاهی اوقات، پزشک سطح هورمونهای مرد را نیز بررسی میکند.
برای زنان، اولین قدم بررسی قاعدگی ماهیانه است. چند راه برای انجام این کار وجود دارد. زن میتواند در خانه به شیوههای زیر تخمکگذاری خود را ارزیابی کند.
- ثبت هر گونه تغییر صبحگاهی دمای بدن به مدت چند ماه
- ثبت ظاهر موکوس سرویکس (مخاط دهانه رحم) به مدت چند ماه
- استفاده از کیت تست تخمکگذاری (قابلدسترسی در داروخانه )
پزشک میتواند با استفاده از آزمایش خون تخمکگذاری را بررسی کند. علاوه بر این، پزشک میتواند از سونوگرافی رحم استفاده کند. اگر تخمکگذاری بدون مشکل باشد، از تستهای دیگری برای بررسی باروری استفاده خواهد شد.
برخی از تستهای رایج باروری عبارتاند از:
- هیستروسالپنگوگرافی در واقع تصویر پرتوی ایکس از رحم و لولههای فالوپ است. در این روش، پزشک نوعی مادهي حاجب خاص را از طریق واژن به داخل رحم تزریق میکند. این ماده در تصویر پرتوایکس مشخص خواهد بود. بدین ترتیب، پزشک میتواند حرکت آزادانه یا عدم حرکت مایع در داخل رحم و لولههای فالوپ را مشاهده کند و وجود هرگونه انسدادی که ممکن است باعث ناباروری شود کشف خواهد شد. وجود انسداد در دستگاه تولیدمثل میتواند جلوی حرکت تخمک به سمت لولهی فالوپ را بگیرد. وجود انسداد همچنین میتواند جلوی رسیدن اسپرم به تخمک را بگیرد.
- لاپاراسکوپی نوعی جراحی ساده است که برای دیدن داخل شکم استفاده میشود. پزشک با استفاده از ابزار کوچکي به نام لاپاراسکوپ این کار را انجام میدهد. پزشک در قسمت پایین شکم شکاف کوچکی ایجاد کرده و لاپاراسکوپ را وارد بدن میکند. با استفاده از این ابزار، پزشک میتواند تخمدانها، لولههای فالوپ و رحم را مشاهده کرده و وجود یا عدم وجود بیماریها و مشکلات جسمانی را بررسی نماید. پزشک معمولاً با استفاده از لاپاراسکوپی وجود زخم یا آندومتریوز در این نواحی را تشخیص میدهد.
یافتن علت ناباروری میتواند فرایندی طولانی و دشوار باشد. انجام تمامی تستهای لازم احتمالاً زمانبر خواهد بود. بنابراین، اگر مشکلتان خیلی سریع پیدا نشد، نگران نباشید.
پزشکان چگونه ناباروری را درمان میکنند؟
میتوان با استفاده از دارو، جراحی، تلقیح مصنوعی یا فناوری کمک باروری ناباروری را درمان کرد. در بسیاری از موارد این روشها با هم ترکیب میشوند. در اغلب موارد، ناباروری با استفاده از دارو یا جراحی درمان میشود.
پزشکان بر اساس موارد زیر نوع خاص درمان را مشخص میکنند:
- نتایج تستهای پزشکی
- مدت زمانی که مشغول تلاش برای بارداری بودهاید
- سن زن و مرد
- وضعیت کلی سلامت زن و مرد
- ترجیحات زوج
پزشکان اغلب ناباروری مردان را به روشهای زیر درمان میکنند:
- مشکلات جنسی: پزشکان میتوانند برای درمان انزال زودرس و ناتوانی جنسی به مردان کمک کنند. میتوان از رفتار درمانی و/یا دارودرمانی در این موارد استفاده کرد.
- کم بودن تعداد اسپرمها: گاهی اوقات جراحی میتواند علت ناباروری را رفع کند. در دیگر موارد، پزشک با استفاده از جراحی بهطور مستقیم اسپرم را از مسیر دستگاه تناسلی مرد بر میدارد. علاوه بر این، میتوان از آنتیبیوتیکها برای درمان عفونتهایی که باعث کاهش تعداد اسپرم میشوند استفاده کرد.
- حرکت اسپرم: گاهی اوقات، به دلیل وجود انسداد در دستگاه تناسلی مرد، هیچ اسپرمی در مایع منی وجود ندارد. در برخی از موارد، جراحی میتواند این مشکل را رفع کند. در زنان، برخی از مشکلات جسمانی را میتوان با استفاده از جراحی رفع کرد. برخی از داروهای باروری برای درمان زنانی که مشکل تخمکگذاری دارند بکار میروند. باید در مورد خطرات، فواید و عوارض این داروها با پزشکتان صحبت کنید.
برای درمان ناباروری زنان از چه داروهایی استفاده میشود؟
برخی از داروهای رایجی که برای درمان ناباروری زنان بکار میروند عبارتاند از:
- کلومیفن سیترات (اوومید): این دارو با اثرگذاری بر غدهی هیپوفیز باعث تخمکگذاری میشود. از این دارو اغلب برای زنانی استفاده میشود که مبتلا به سندرم پلیکیستیک تخمدان یا دیگر مشکلات مربوط به تخمکگذاری هستند. این دارو بهصورت خوراکی مصرف میشود.
- گنادوتروپین منوپوزال انسانی یا hMG (پرگونال): این دارو اغلب برای زنانی بکار میرود که به دلیل مشکلات مربوط به غدهی هیپوفیز قادر به تخمکگذاری نیستند.
- هورمون محرکه فولیکولی یا FSH (گنال-اف، فولیستیم). کارکرد این دارو همانند hMG است. FSH باعث آغاز شدن فرایند تخمکگذاری میشود. این داروها معمولاً بهصورت تزریقی مصرف میشوند.
- آنالوگ هورمون آزادکنندهی گنادوتروپین (Gn-RH): این داروها اغلب برای زنانی بکار میروند که بهصورت منظم و ماهیانه تخمکگذاری نمیکنند. زنانی که قبل از آماده شدن تخمک، تخمکگذاری میکنند نیز میتوانند از این دارو استفاده کنند. آنالوگهای هورمون آزادکنندهی گنادوتروپین برای تغییر زمان تخمکگذاری بر روی غدهی هیپوفیز اثر میگذارند. این داروها معمولاً بهصورت تزریقی یا اسپری بینی مصرف میشوند.
- متفورمین (گلوکوفاژ): پزشکان معمولاً از این دارو برای زنانی استفاده میکنند که نسبت به انسولین مقاوم بوده و/یا مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک هستند. این دارو باعث کاهش سطح هورمونهای مردانه در زنان مبتلا به این مشکلات میشود و احتمال تخمکگذاری را افزایش میدهد. گاهی اوقات متفورمین با کلومیفن سیترات یا FSH ترکیب میشود. این دارو معمولاً بهصورت خوراکی مصرف میشود.
- بروموکریپتین : این دارو برای زنانی به کار میرود که به دلیل سطوح بالای پرولاکتین دچار مشکل تخمکگذاری هستند. پرولاکتین هورمونی است که باعث تولید شیر میشود.
بسیاری از داروهای باروری احتمال حاملگی دوقلو، سهقلو یا چندقلوزایی را افزایش میدهند. زنانی که چندقلو حامله هستند مشکلات بیشتری را در حین بارداری تجربه خواهند کرد. احتمال زایمان زودرس در چندقلوها بالا است (زایمان زودرس). احتمال بروز مشکلات تکاملی و سلامت در نوزادان نارس بالاتر است.
ﺗﻠﻘﻴﺢ داﺧﻞ رﺣﻤﻲ اﺳﭙﺮم (IUI) چیست؟
ﺗﻠﻘﻴﺢ داﺧﻞ رﺣﻤﻲ اﺳﭙﺮم (IUI) نوعی درمان ناباروری است که اغلب تلقیح مصنوعی نیز نامیده میشود. در این فرایند، اسپرمی که بهطور خاص در آزمایشگاه آماده شده است به بدن زن تزریق میشود. گاهی اوقات، قبل از تلقیح زن نیز داروهایی را مصرف میکند که تخمکگذاری را تحریک میکنند.
ﺗﻠﻘﻴﺢ داﺧﻞ رﺣﻤﻲ اﺳﭙﺮم معمولاً برای درمان این موارد بکار میرود:
- ناباروری خفیف به دلیل مشکل در مرد
- زنانی که موکوس دهانهی رحمشان مشکل دارد
- زوجهایی که علت ناباروریشان مشخص نیست
فناوری کمکباروری (ART) چیست؟
فناوری کمکباروری به گروهی از روشهای مختلف اشاره میکند که برای کمک به ناباروری زوجها بکار میروند. در این فناوری تخمک از بدن زن برداشته شده و برای ایجاد رویان با اسپرم ترکیب میشود. سپس رویان حاصله مجدداً وارد بدن زن میشود.
میزان موفقیت فناوری کمکباروری (ART) چقدر است؟
میزان موفقیت این روش به عوامل زیادی بستگی دارد. برخی از عوامل مؤثر بر موفقیت فناوری کمکباروری عبارتاند از:
- سن زوجین
- دلیل ناباروری
- امکانات
- نوع فناوری کمکباروری
- تازه بوده تخمک یا استفاده از تخمک فریز شده
- تازه بوده رویان یا استفاده از رویان فریز شده
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماریهای آمریکا میزان موفقیت این فناوری در برخی از کلینیکهای باروری را محاسبه کرده است. بر اساس گزارش سال 2014 این سازمان در مورد موفقیت این فناوری، متوسط میزان موفقیت فناوری کمک باروری در تولد نوزاد زنده شدهاند به شرح زیر است:
- 39 درصد برای زنان کمتر از 35 ساله
- 30 درصد برای زنان بین 35 تا 37 ساله
- 21 درصد برای زنان 37 تا 40 ساله
- 11 درصد برای زنان 41 تا 42 ساله
فناوری کمکباروری میتواند گران و زمانبر باشد. بااینحال، این فناوری باعث بچهدار شدن زوجهایی شده است که نمیتوانستهاند با استفاده از سایر روشها بچهدار شوند. شایعترین عارضهی این فناوری چندقلویی است. بااینحال، چندین روش برای به حداقل رساندن خطر چندقلویی وجود دارد.
انواع مختلف فناوری کمکباروری کدماند؟
روشهای رایج فناوری کمکباروری شامل این موارد هستند:
- لقاح مصنوعی (آیویاف) به معنای انجام عمل لقاح در خارج از بدن است. آیویاف مؤثرترین نوع فناوری کمکباروری بهحساب میآید. این روش اغلب زمانی بکار گرفته میشوند که لولههای فالوپ زن مسدود یا تعداد اسپرمهای مرد خیلی کم باشد. پزشکان اغلب زنان را با دارویی درمان میکنند که تخمدان را تحریک به آزادسازی چندین تخمک میکند. هنگامی که رشد تخمکها کامل میشود، از بدن زن برداشته میشوند. سپس در آزمایشگاه در داخل ظرف قرار گرفته و برای انجام عمل لقاح، اسپرم نیز وارد ظرف میشود. پس از 3 تا 5 روز، رویانهای سالم در داخل رحم زن قرار داده میشوند.
- انتقال سلول تخم به داخل لولهی رحمی (zift)یا انتقال لولهای جنین مشابه آیویاف است. در این روش بارورسازی در آزمایشگاه انجام میشود. سپس جنین بسیار جوان بهجای انتقال به رحم، به لولهی فالوپ منتقل میشود.
- روش انتقال گامت به داخل لولههای فالوپ( gift)شامل انتقال تخمک و اسپرم به داخل لولهی فالوپ زن میشود. بنابراین، در این روش بارورسازی در داخل بدن زن انجام میشود. روش گیفت کمتر بهعنوان گزینهی درمانی از سوی پزشکان مطرح میشود.
- روش تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (icsi)اغلب برای زوجهایی استفاده میشود که اسپرم مرد وضعیت نامناسبی دارد. گاهی اوقات از این روش برای زوجهای مسنتر یا افرادی که آیویاف برایشان موفقیتآمیز نبوده است استفاده میشود. در این روش، یک عدد اسپرم به داخل تخمک بالغ تزریق میشود. سپس جنین به داخل رحم یا لولهی فالوپ منتقل میشود. در فرایندهای فناوری کمکباروری گاهی اوقات از تخمک اهداکننده (تخمک یک زن دیگر)، اسپرم اهداکننده یا جنینی که قبلاً فریز شده است استفاده میشود. گاهی اوقات از تخمکهای اهداشده برای زنانی استفاده میشود که بدنشان تخمک تولید نمیکند.
علاوه بر این، زمانی که مرد یا زن به بیماریهای ژنتیکی مبتلا هستند که احتمال انتقال آن به کودک وجود دارد، گاهی اوقات از اسپرم یا تخمک اهداشده استفاده میشود.زوج نابارور همچنین میتوانند از رویان اهدایی استفاده کنند. این رویانها یا توسط زوجها و طی درمان ناباروری و یا توسط اسپرم و تخمک اهدایی به وجود آمدهاند. رویان اهدایی به داخل رحم منتقل میشود. فرزند حاصل از نظر ژنتیکی شبیه هیچیک از والدینش نخواهد بود.
رحم اجارهای
زنان فاقد رحم هستندیا آنهایی که رحم ناسالمی دارند میتوانند از رحم اجارهای استفاده کنند. رحم اجارهای زن دیگری است که قبول میکند با استفاده از اسپرم مرد و تخمک خودش باردار شود. فرزند حاصل از نظر ژنتیکی شبیه به پدر و مادر خواهد بود. پس از تولد، جانشین مادر نوزاد را برای فرزندخواندگی به والدین میدهد.
حامل بارداری
زنانی که تخمدان دارند ولی رحم ندارند میتوانند از حامل بارداری استفاده کنند. این گزینه همچنین میتواند برای زنانی استفاده شود که به علت بیماریهای جسمانی شدید قادر به باردار شدن نیستند. در این مورد، زن از تخمک خودش استفاده میکند. این تخمک توسط اسپرم مرد بارور میشود و رویان در داخل رحم حامل بارداری قرار داده میشود. فرد حامل بارداری نسبتی با نوزاد نخواهد داشت و هنگام تولد او را به والدینش تحویل میدهد. بر اساس پژوهش اخیر انجامشده توسط مرکز پیشگیری و کنترل بیماریها، احتمال ابتلا به برخی از بیماریهای مادرزادی در نوزادانی که با کمک فناوری کمکباروری متولد میشوند، دو تا چهار برابر خواهد بود.
این بیماریها شامل مشکل قلبی و بیماریهای دستگاه هاضمه، و لبشکری (دو نیمه بودن لب) هستند. پژوهشها علت اصلی این بیماریها را کشف نکردهاند. ممکن است استفاده از فناوری علت بیماریهای مادرزادی نباشد. عوامل دیگری مانند سن والدین احتمالاً در بروز این بیماریها دخیل هستند. برای تعیین علت دقیق این موارد به پژوهشهای بیشتری نیاز داریم. اگرچه خطر بروز این بیماریها نسبتاً کم است، والدین باید هنگام تصمیمگیری برای استفاده از فناوری کمک باروری به آن توجه کنند.